ذخیره خون بند ناف، کودکان را از خطر احتمالی حفظ می‌کند
متن پیش رو حاصل گفت و گوی خبرنگار مجله ” ذخیره امید” با دکتر علی قاسمی، فوق تخصص هماتولوژی، آنکولوژی کودکان و پیوند سلول‌های بنیادی، عضــو هیات علمی، مسئول ستاد سلول‌های بنیادی و رییس بخش پیوند مغزاستخوان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، درمورد کاربرد و اهمیت نگهداری و ذخیره خون بند ناف است.
در ابتدا بفرمایید میزان موفقیت پیوند سلول‌های بنیادی در بیمارستان منتصریه و رضایت بیماران از پیوندهای انجام شده چقدر است؟
میزان موفقیت در بخش پیوند و به تبع آن، میزان رضایت بیماران ۷۵ تا ۸۰ درصد است. هرچند بیمارانی که پیوند آنها موفق نبوده هم ناراضی نبودند، زیرا این طبیعی است که درصدی از پیوندها موفق و درصدی ناموفق باشند. درواقع باید گفت بیمارانی که پیوند آنها موفقیت آمیز بوده، صد در صد رضایت داشته و میزان رضایت بیمارانی که پیوند آنها نگرفته است بین ۷۵ تا ۸۰ درصد است.
به نظر شما بهترین درمان برای بیمارانی که پیوند آنها پس زده می‌شود چه درمانی است؟
بستگی به نوع بیماری دارد. برای مثال اگر بیمار مبتلا به سرطان پیوند را پـس بزنـد، درمان مناسب همــان درمــان پروتکـل یعنــی شیمی درمانی است. اما اگر بیماری مبتلا به سرطان خون باشد پیوند مجدد انجام می‌شود. اگر بیمار مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند تالاسمی باشد دوباره در لیست پیوند قرار می‌گیرد، البته برخی از آنها به پیوند دوباره رضایت نمی‌دهند و دوباره به سیستم درمانی خود باز می گردند.دسته دیگر از بیماران ممکن است به دلیل بیماری یا عوارض پیوند مانند عفونت ، عارضه پیوند علیه میزبان و.. فوت کنند. این دسته از بیماران افرادی هستند که از پیوند سود نمی برند.
به طور کلی تزریق سلول‌های بنیادی روی چه بیمارانی انجام می‌شود؟
در حال حاضر تزریق سلول‌های بنیادی تقریبا برای ۹ یا ۱۰ نوع بیماری انجام می‌شود. در بیماران مبتلا به تومورهای توپر (تومورهایی که مانند توده هستند مانند بیمــاری نوروبلاستوم) تالاسمی، سرطان مغزاستخوان و بیماران سرطان خون که به دو دسته ALL و AML تقسیم می‌شود تزریق انجام شده‌است. در بیمارانی که دچار کم کاری مغزاستخوان هستند هم تزریق انجام می‌شود. این بیماری به دو نوع کم کاری مغزاستخوان ارثی و مغزاستخوان اکتسابی تقسیم می‌شود که پیوند روی ۲ بیمار مبتلا به مغزاستخوان ارثی انجام شده‌است. پیوند در بیماران مبتلا به لنفوم و در بیمارانی که دچار کم خونی داسی شکل هستند هم انجام می‌شود. همینطور در یک بیمار مبتلا به هپاتوبلاستوما که دومین بیمار ایران است که پیوند می‌شود هم، پیوند انجام شده‌است. اولین بیمار مبتلا به هپاتوبلاستوما در بیمارستان محک پیوند شده‌است. بیماری دیگری که پیوند روی آن انجام شده نقص ایمنی است. این بیمار یک دختر سی ساله است که نقص ایمنی مادرزادی داشت و با مشکلات زیادی مواجه بود. هم اکنون سه ماه و نیم از زمان پیوندش گذشته و تاکنون پیوند موفقیت آمیز بوده‌است.
اگر فردی دهنده مناسب سلول‌های بنیادی نداشته باشد، پیوند سلول‌بنیادی خون بند ناف، با توجه به اینکه با کمی تفاوت هم امکان پیوند وجود دارد، چقدر در کشور ما رواج داشته و موفقیت آمیز بوده‌است؟آیا شما این نوع پیوند را تایید می‌کنید؟
قطعا تایید می‌کنم. قدم بعدی برای بیماری که دهنده مناسب سلول‌های بنیادی وجود ندارد، بند ناف است. در واقع ما باید دو بانک اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی و بانک بند ناف داشته باشیم. متاسفانه بانک اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی بسیار ضعیف است، زیرا حمایت مالی نمی‌شود. اما بانک بندناف ذخیره ای است که استفاده دو سویه دارد. یکی برای خود فرد است و یکی هم برای سایر بیماران؛ خوشبختانه پیوندهایی که در ایران با بندناف انجام شده مانند سایر کشورهایی که این فعالیت را انجام داده‌اند موفقیت آمیز بوده‌است.
اگر برای پیوندی، هم سلول‌بنیادی خون بند ناف و هم مغزاستخوان موجود باشد، پزشک کدام را ترجیح می‌دهد و شانس موفقیت با کدام است؟
اگر مغزاستخوان کاملا هماهنگ باشد، من توصیه می‌کنم از مغزاستخوان استفاده شود. اما اگر میزان هماهنگی سلول‌های بنیادی با بدن و خون بند ناف با بدن در شرایط مساوی باشد، بند ناف را توصیه می‌کنم.
پیوند سلول‌های بنیادی کودک از خودش به خودش، بیشتر در کدام بیماری‌ها امکان پذیر و موفقیت آمیز است؟ ذخیره خون بنـد ناف، در چه شرایطی توصیــه نمی‌شود؟
هنگامی که قصد ذخیره بند ناف را داریم چنانچه فرد، مبتلا به بیماری ژنتیکی مانند تالاسمی یا نقص ایمنی مادرزادی است، که مغزاستخوان را درگیر می‌کند ، ذخیره توصیه نمی‌شود زیرا بندناف نه برای خودش قابل استفاده است نه برای فرد دیگر. اما در بیماری‌های دیگر مانند سرطان خون و دیگر سرطان‌ها پیوند سلول‌های بنیادی خونساز به قوت خود باقی است و برای فرد قابل استفاده خواهد بود. از طرف دیگر، گاهی بیمار دچار صدمات جسمی می‌شود. برای مثال نوزاد دچار کم رسانی اکسیژن و خون به مغز می‌شود. در این بیمار می‌توان از سلول‌های بنیادی نه به عنوان پیوند مغزاستخوان بلکه برای ترمیم بافت آسیب دیده استفاده کرد.
پیوند سلول‌بنیادی خون بندناف به غیر از خویشاوند، چقدر احتمال موفقیت داشته و به چه مارکرهایی بستگی دارد؟
پیوند بند ناف‌هایی که در ایران انجام شده‌است، اکثرا غیرخویشاوند بوده و میزان موفقیت آنها ۵۵ تا ۶۰ درصد بوده‌است.
یکی از مارکرهای مهم در پیوند، درجه سازگاری بند ناف با بدن فرد است. هرچه میزان سازگاری کمتر باشد، موفقیت کمتر است. عامل مهم دیگر، تعداد سلول‌هایی است که تزریق می‌شود. هرچه تعداد سلول‌ها بیشتر باشد بهتر است . همچنین نوع بیماری فرد در میزان موفقیت پیوند دخالت دارد. میزان موفقیت پیوند در بیمار مبتلا به نقص ایمنی و سرطان خون نوع AML بالا است.
با توجه به اینکه که بانک عمومی حمایت مالی نمی‌شود شما به خانواده‌ها توصیه می‌کنید بند ناف فرزندان خود را در بانک خصوصی نگهداری کنند؟
اگر شرایط مالی خانواده اجازه می‌دهد ، نگهداری خون بند ناف کار درستی است. زیرا نه تنها هزینه نگهداری بالا نیست، بلکه برای فرد و اعضای دیگر خانواده هم قابل استفاده خواهد بود. با توجه به اینکه هر خانواده یک یا دو فرزند دارند و این فرزندان در معرض خطرات زیادی هستند، نگهداری سلول‌ها می‌تواند به سلامت آنها کمک کند. من توصیه می‌کنم خانواده‌ها بند ناف فرزندان را ذخیره کنند.