
بانک سلول های بنیادی خون محیطی، رویان ارومیه
بانک سلول های بنیادی خون محیطی، رویان ارومیه | در اوایل سال ١٣٨٧ برنامه انجماد و ذخیرهسازی خون محیطی به منظور خدماترسانی به بیمارانی که مبتلا به بیماری های: مولتیپل میلوما، لنفوم هوچکین، لنفوم نانهوچکین، آنمی آپلاستیک، لوسمی حاد لنفوئیدی، آنمی سلولداسیشکل و… بهطور رسمی در پژوهشگاه رویان آغاز شد و از سال ١٣٩۶ این خدمات توسط شرکت فناوری بن یاختههای رویان و در سطحی وسیع در سراسر کشور در حال ارائه است.
خون محیطی چیست؟
در خون محیطی انواع مختلفی از سلولهای خونی شامل گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید، پلاکتها وسلولهای پیشساز خونساز وجود دارند. سلولهای بنیادی فراخوانی شده به خون محیطی منبع مفیدی برای احیاء سیستم خونساز و سیستم ایمنی فرد بیمار پس از شیمی درمانیهای شدید میباشد.


تاریخچه
در سال ١٩٧٩، برای اولین بار پیوند سلولهای بنیادی خون محیطی (PBSCTs) برای بیماران لوسمی حاد گرانولوسیتی (CGL) گزارش داده شده است. این سلولها در مراحل اولیه بیماری جمعآوری شده و به روش انجماد نگهداری شدند و در زمانیکه بیماری به مرحله حاد رسید، شیمیدرمانی با دوز بالا صورت پذیرفت و به همراه آن سلولهای بنیادی محیطی خود بیمار (اتولوگ) نیز تزریق شد.
نتایج حاصل شده، نشان دادند سلولهای بنیادی موجود در خون انسان قادر به بازسازی سیستم خونسازی بودند و موجب شدند تا این سیستم عملکرد خود را بازیابد. در دههی ١٩٩٠، حضور و شناسایی سلولهای بنیادی در خون محیطی انسان باعث شکلگیری فرضیاتی در جهت درمان برخی از سرطانها گردید، از جمله این که سلولهای بنیادی خونساز میتوانند در گردش خون وجود داشته باشند و قادر هستند به منظور بازیابی توان از دسترفته مغز استخوان آپلازی شده، سلولهای تمایز یافته را تولید نمایند.
خدمات قابل ارائه
- جداسازی RBC، Osteoclast، Osteoblast، Adipose از مغز استخوان
- فریز و نگهداری سلولهای بنیادی مغز استخوان
- جداسازی RBC از خون محیطی
- فریز و نگهداری سلولهای بنیادی خون محیطی


کاربردها
پیوند اتولوگ سلولهای بنیادی خون محیطی به صورت گستردهای در درمان سرطانهایی که با دوز بالا شیمی درمانی می شوند، استفاده میگردد؛ این روش نه تنها برای انواع سرطانهای خونی استفاده میشود بلکه برای تومورهای جامد که حساس به روش شیمی درمانی هستند از جمله سرطان سینه و سرطان سلولهای کوچک ریوی نیز کاربرد دارد. همچنین، نشان داده شده است تزریق متوالی سلولهای بنیادی خون محیطی میتواند باعث افزایش شدت و قدرت شیمی درمانی گردد. علاوه براین، از پیوند اتولوگ این سلولها برای درمان برخی از بیماریها از جمله مولتیپل میلوما، لنفوم هوچکین، لنفوم نانهوچکین، لوسمی میلوئیدی حاد، نوروبلاستوما، تومورهای زایا و انواع بیماریهای خود ایمنی استفاده میشود.
مولتیپل میلوما در حدود ١% کل سرطانها را شامل میشود و در حدود ١٠% از انواع سرطانهای خون را در برمیگیرد. با توجه به نتایج حاصل شده از کارآزماییهای بالینی توسط گروههای مختلف از اواسط دهه ١٩٩٠، شیمی درمانی با دوز بالا همراه با پیوند اتولوگ سلولهای بنیادی خونساز به عنوان یکی از استانداردهای درمانی برای آن دسته از بیماران مولتیپل میلوما که واجد شرایط پیوند هستند، مورد توجه قرار گرفته است. قبل از این، در بیماران مولتیپل میلوما صرفا شیمی درمانی صورت میگرفت و تنها در ١٠% بیماران، شدت بیماری تخفیف مییافت و تنها ۵% بیماران بیش از ده سال زنده میماندند. مطالعات نشان دادهاند با پیوند اتولوگ سلولهای بنیادی خونساز خون محیطی، شانس بقاء بیماران تا ٣۵% افزایش مییابد. به نظر میرسد در قرن حاضر با شیوع انواع بیماریها از جمله انواع سرطانها روبرو هستیم از این رو نیازمند سرمایهگذاریهای جدید و گستردهای در روشهای درمان نوین با استفاده از منابع سلولهای بنیادی جدید در حیطه درمان بسیاری از بیماریهای نیازمند پیوند، میباشیم. امروزه در سراسر دنیا از جمله کشورهای امریکایی از طریق مراکز درمانی یا شرکتهای خصوصی (Avera MCKennan Hospital &university Health Center و Scripps)، کشورهای اروپایی از جمله انگلستان (مرکزNHS)، آفریقای شمالی (Netcell) و همچنین در هند (Cryo Stemcell) به جمعآوری و دخیرهسازی سلولهای بنیادی خون محیطی اقدام نمودهاند تا بتوانند در بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمیدرمانی با دوز بالا قرار گرفتهاند استفاده گردد. در مرکز Avera MCKennan Hospital &university Health Center سالانه بیش از ٢٠٠ نمونه از خون محیطی بیماران جمعآوری میشود (قابل ذکر است که این روش در مقایسه با روش نمونهگیری از مغز استخوان روش بدون دردی است) و سلولهای بنیادی خونساز آنها جدا و برای استفاده بیماران در آینده منجمد میگردد.
مراکز همکار
درحال حاضر مرکز پیوند بیمارستان آیت الله طالقانی، موسسه خیریه محک، بیمارستان ولیعصر(عج)، بیمارستان طبی کودکان، بیمارستان مفید، بیمارستان افضلی پور کرمان و بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) از این روش درمانی استفاده میکنند ولی امکان ارائه خدمات از طرف بانک سلولهای بنیادی خون محیطی رویان به تمام مراکز پیوند در کشور که آمادگی لازم را داشته باشند قابل انجام خواهد بود.

نگهداری سلول های بنیادی خون محیطی در کدام بیماری ها توصیه می شود؟
نام بیماری: لنفوم هوچکین
لنفوم هوچکین، سرطانی است که در سلولهای سیستم ایمنی آغاز میشود. سیستم ایمنی وظیفۀ مبارزه با عفونتها و دیگر بیماریها را دارد. لنفوم هوچکین وقتی ایجاد میشود که یک لنفوسیت (معمولاً از نوع سلول B) غیرطبیعی شود، لنفوسیتها از سلولهای ایمنی بدن هستند. این سلول غیرطبیعی را سلول رید – اشتنبرگ مینامند. سلول رید – اشتنبرگ یک سلول بزرگ دو یا چند هستهایی بوده و هر هسته دارای یک هستک بسیار بزرگ میباشد. این سلول برای تکثیر خود، شروع به تقسیم شدن میکند. سلولهای جدید نیز به نوبۀ خود دوباره و چندباره تقسیم میشوند و سلولهای غیرطبیعی بیشتری ایجاد میکنند. این سلولهای غیرطبیعی در زمان مقرر، نمیمیرند. همچنین از بدن در برابر عفونتها یا دیگر بیماریها نیز محافظت نمیکنند. افزایش تدریجی سلولهای اضافی، موجب تشکیل تودهای بافتی به نام غده یا تومور در سیستم لنفاوی میشود.
نام بیماری: لنفوم غیرهوچکین
لنفوم سرطانی است که سلولهای موجود در سیستم لنفاوی را درگیر میکند. لنفوم به دو نوع تقسیمبندی میشود: لنفوم هوچکین و غیر هوچکین (که شامل انواع متفاوتی از لنفوم میشود). این مهم میباشد که بدانید دقیقا به چه نوع لنفومی مبتلا شدهاید، زیرا نحوه درمان و چشم انداز برای انواع مختلف لنفوم متفاوت است. پزشک میتواند این تفاوت را با بررسی سلولهای سرطانی زیر میکروسکوپ تشخیص دهد. اگر در بررسی سلولها، پزشک نوع خاصی از سلول، به نام رید – اشتنبرگ را شناسایی کند، لنفوم از نوع هوچکین طبقهبندی میشود. اگر این سلول مشاهده نشد، لنفوم غیرهوچکین است.
نام بیماری: مالتیپل میلوما
مالتیپل میلوما یک تومور بدخیم مربوط به سلولهای B است که با پرولیفراسیون پلاسماسلها (به بالای ۱۰%) در مغز استخوان شناخته میشود. این بدخیمی جزء دیسکرازیهای پلاسماسل میباشد و از نظر بالینی و آزمایشگاهی خود را با: ۱٫ آنمی؛ ۲٫ حضور پروتئینهای مونوکلونال در سرم (حضور باند M در الکتروفورز پروتئین های سرم این افراد که ناشی از افزایش مونوکلونال گاماگلوبولینها میباشد)، ادرار (حضور پروتئین بنزجونز در ادرار) یا هردو؛ ۳٫ آسیبهای استخوانی و یا درد استخوان؛ ۴٫ هایپرکلسمی و ۵٫ ناکارآمدی کلیوی شناسایی می شود.
نام بیماری: تالاسمی
تالاسمی از بیماریهای ژنتیکی است که در اثر آن هموگلوبین ساختار طبیعی خود را از دست میدهد و بنابراین پدیده تولید هموگلوبین غیر مؤثر در بدن ایجاد میشود در نتیجه هموگلوبین معیوب قادر به اکسیژن رسانی مطلوب به اعضا بدن نیست هموگلوبین جزء انتقال دهنده اکسیژن در سلولهای قرمز خونی است. هموگلوبین از دو بخش هِم و دو پروتئین زنجیری مختلف به نام آلفا و بتا تشکیل شده است. در تالاسمی زنجیرههای گلوبین ساختاری نرمال دارند ولی به میزان کم تولید میشوند. در نتیجه، سلولهای خونی بطور کامل شکل نمیگیرند و توانایی انتقال اکسیژن کافی را ندارند و نتیجه یک نوع کم خونی است که در طفولیت آغاز میشود و تا پایان عمر به طول میانجامد. هر چند تالاسمی یک اختلال منفرد نیست، اما یک گروه اختلالات از طرق مشابه بدن انسان را درگیر میکند. درک تفاوت بین گونههای مختلف تالاسمی مهم است.
نام بیماری: نوروبلاستوما
نوروبلاستوما بیماری نادری است که در آن تومور توپری توسط سلولهای عصبی خاصی به نام نوروبلاستها تشکیل میشود. در حالت نرمال، این سلولهای نابالغ رشد میکنند و بالغ میشوند و تبدیل به سلولهای عصبی طبیعی میشوند. ولی در نوروبلاستوما این سلولها تبدیل به سلولهای سرطانی میشوند. نوروبلاستوما معمولاً در بافت غدد فوق کلیوی یعنی غدد مثلثی شکلی که بالای کلیهها قرار دارند شروع میشود. این غدد هورمونهای مسئول کنترل ضربان قلب، فشار خون و کارکردهای مهم دیگر را ترشح میکنند. نوروبلاستوما مانند سرطانهای دیگر میتواند به بخشهای دیگر بدن مانند گرههای لنفاوی، پوست، کبد و استخوانها پخش شود.
نام بیماری: آنمی آپلاستیک
این کم خونی نوعی اختلال اکتسابی نادر بوده که در آن مغز استخوان سلولهای جدید خونی به اندازه کافی تولید نمیکند. سلولهای خونی از سلولهای دودمانی موجود در مغز استخوان مشتق میشوند. در کم خونی آپلاستیک تولید سلولهای خونی توسط سلولهای دودمانی کاهش می یابد و این امر منجر به فقدان گلبولهای قرمز (آنمی) گلبولهای سفید (منجر به افزایش خطر بروز عفونت میگردد) و پلاکتها (برای پیشگیری از خونریزی و کبودی نیاز است) میگردد. این کم خونی نوعی سرطان نمیباشد بلکه در اثر کاهش سلولهای دودمانی در مغز استخوان وجایگزینی مغز استخوان توسط چربی ایجاد می شود.
نام بیماری: ژرم سل تومور
ژرم سل تومور، زائدههای به وجود آمده از سلولهای تولید مثل هستند. تومورها ممکن است سرطانی یا غیر سرطانی باشند. اکثر تومورهای سلول زایا سرطانی هستند همچون سرطان بیضه در مردان و یا سرطان تخمدان در زنان، برخی ژرم سل تومورها در مناطق دیگری از بدن همچون شکم، مغز و قفسه سینه نیز رخ میدهند. هر چند، علت این امر مشخص نیست. تومورهای سلول زایا که در مناطق دیگری غیر از بیضهها و تخمدان رخ میدهند (ژرم سل تومور اکستراگونادال) بسیار نادر هستند. ژرم سل تومورها به درمانهای موجود پاسخ میدهند و بسیاری از آنها درمان میشوند، حتی اگر در مراحل آخر تشخیص داده شوند.
نام بیماری: کم خونی فانکونی
کمخونی فانکونی یک اختلال اتوزوم مغلوب است. اغب بیش از یکی از افراد خانواده مبتلا میباشد. این بیماری نوعی کم خونی آپلاستیک ارثی است و پان سایتوپنی یا کاهش همه سولهای ردههای خونی شامل گلبول قرمز، پلاکتها وگلبولهای سفید بعد از دوران نوزادی و مخصوصا در سن ٨ سالگی به صورت واضح ظاهر میشود. همچنین سایر آنومالیهای تکاملی از قبیل هیپیر پیگماسیون، قد کوتاه، هیپو گنادیسم، بد شکلگیری اندامهای انتهایی بدن ( انگشتان شست و استخوان رادیوس) میکروسفالی و بد شکلگیری سایر اعضای بدن مثل قلب و کلیه وجود دارد.
نام بیماری: سارکوم یوئینگ
سارکوم یوئینگ توموری سرطانی است که این نوع سرطان از بافتی به نام بافت همبند نشات میگیرد، بنابراین در هر نقطه از بدن که بافت همبند وجود داشته باشد، احتمال وجود سارکوم یوئینگ نیز هست. به همین دلیل است که بافتهایی مانند بافت استخوان، ماهیچه یا حتی چربی که بافت همبند دارند، درگیر میشوند و این تومور در هر استخوانی میتواند بروز کند ولی بیشتر در لگن، ران و ساق است. سن شیوع آن نوجوانی و جوانی است.
نام بیماری: لوسمی حاد لنفوبلاستیک
لوسمی حاد لنفوبلاستی یک بدخیمی خونی ناشی از تکثیر و تجمع پیش سازهای لنفوئیدی در مغز استخوان و دیگر بافتها است که معمولا با درگیری سلولهای لنفوبلاستی B همراه است. این بیماری هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده میشود و دارای بیشترین شیوع در کودکان ٢ تا ۵ سال است. شروع بالینی ALL در اکثر موارد ناگهانی و حاد است؛ اکثر مبتلایان علائم بالینی این بیماری را تنها چند هفته قبل از مراجعه به پزشک تجربه کردهاند. شایعترین علائم بالینی شامل تب، خستگی، بی حالی، درد مفاصل و افزایش خونریزی میباشد.
نام بیماری: لوسمی حاد میلوسیتیک
لوسمی حاد میلوسیتیک یکی از انواع سرطان خون و شایعترین نوع لوسمی حاد در ماههای اول زندگی است، اما در طول دوران کودکی و نوجوانی تقریبا یک سوم لوسمیهای حاد را تشکیل میدهد و در میانسالی و سنین بالا شایعترین شکل لوسمی حاد است. که از سلولهای خونی (گلبولهای سفید غیر از لنفوسیتها) منشا گرفته است. ویروسها، اشعه شیمی درمانی، بنزن و سیگار از عواملی هستند که بروز آن را افزایش میدهند. شروع آن اغلب مشابه با عفونت حاد بوده و علایم نارسایی گرانولوسیتی به همراه وجود زخمهایی در غشاهای محیطی در دهان و گلو و تب را نشان می دهد. ناتوانی شدید و ضعف عمومی ممکن است عارض شود. استلوسمی میلوئید حاد که با نام لوسمی حاد غیر لنفوسیت نیز شناخته می شود، سرطان ردههای سلولهای خونی میباشد که یک نئوپلاسم تهاجمی کلونال میلوئید میباشد که منجر به تجمع میلوبلاستها (سلولهای پیش ساز گلبولهای سفید خونی که به صورت نابالغ میباشد) در مغز استخوان یا خون میشود. رشد سریع این سلولهای غیر نرمال در مغز استخوان باعث تداخل در تولید سلولهای خونی طبیعی میگردد.